Agnès Sorel

Van sexy Heilige Maagd tot dode hoogzwangere maîtresse

Themareis; In de voetsporen van Agnès Sorel (circa 1422-1450); Antwerpen, Chinon, Loches en Bourges

Agnès Sorel was de maîtresse van Karel VII en een zeer invloedrijk persoon in zijn leven. Samen hadden ze drie dochters. Deze reis gaat langst vier fraaie historische steden die door kunst, kastelen en een dodenmasker met haar en daardoor elkaar zijn verbonden.  We raden aan om te starten in Antwerpen met een bezoek aan het Koninklijk museum voor schone kunsten Antwerpen.  Vervolgens staan Chinon, Loches en Bourges op het programma.

Antwerpen

In Antwerpen hangt één van de mooiste en meest curieuze Maria met Kind afbeeldingen. Het is geschilderd door Jean Fouquet. Maria is weergegeven als een modieuze, zelfs sexy vrouw. Haar kapsel, waarbij de haargrens naar achteren is verschoven door epilatie, was een modetrend uit Venetië. Een dergelijke decolleté met ontblote schouders werd door Agnès Sorel mode aan het Franse hof. Zij heeft voor deze Maria model gestaan. Mede dank zij dit prikkelende schilderij is deze minnares van Karel VII aan de vergetelheid ontkomen.

Bovenstaand schilderij hangt in het Koninklijk museum voor schone kunsten te Antwerpen. Dit museum bevat zeer fraaie kunstcollecties en ook in centrum van Antwerpen is veel te zien. Wie niet in de omgeving van deze Scheldestad woont raden we daarom aan enkele dagen de tijd te nemen voor deze stad. Voor de meeste Nederlanders ligt deze stad op de route naar het Loire dal.

Agnès Sorel en belangrijke personen in haar leven

Onder deze alinea zie je een geschilderd portret van de om haar schoonheid geroemde Agnès Sorel. Dit schilderij stamt uit de 16^de-eeuw en is gebaseerd op een verloren gegaan ouder werk. Ook de tekening ernaast is later gemaakt n.a.v. een werk uit haar tijd. Deze portretten maken duidelijk dat schoonheid gedeeltelijk een aan cultuur gebonden begrip is. Daarbij moet je niet vergeten dat mensen in de late middeleeuwen gemiddeld genomen minder knap waren. Alleen al m.b.t. het gebit is het gemakkelijk voor te stellen dat slechte hygiëne en onbekwame medische zorg duidelijke visuele sporen naliet. Linksonder is een portret te zien van Karel VII door Jean Fouquet. Het bevindt zich in het Louvre. Direct duidelijk is dat culturele tendensen met betrekking tot het uiterlijk hun grenzen hebben en dat deze man in geen enkele tijd knap kan worden genoemd. Lodewijk XI (rechtsonder) is de zoon van Karel VII en de kroonprins. Hij is de kwade genius in het leven van Agnès Sorel.

Het Loire-dal

Agnès Sorel werd rond 1420-22 geboren. Rond 1443 werd ze voorgesteld aan Karel VII. Al snel kreeg zij een verhouding met de twintig jaar oudere koning. Zij was de eerste Koninklijke maîtresse aan het Franse hof die publiekelijk als geliefde een belangrijke positie innam. De koning gaf haar royale cadeaus, waaronder het kasteel van Beauté-sur-Marne in 1444. Haar bijnaam ‘dame de beauté’ verwees zowel naar haar schoonheid als naar het geschonken domein.

Gedurende  hun relatie oefende Agnès Sorel een grote invloed uit Op Karel VII. Opmerkelijk was dat hij in die periode geen last had van depressies. Ook op politiek vlak speelde ze een belangrijke rol. Bovendien voorzag ze de koning van goede raadgevers die een gunstige uitwerking hadden op de economie. Niet bij iedereen stond ze in aanzien. Door haar verhouding, haar gewaden en haar luxueuze levensstijl werd er schamper over haar gepraat. Tegelijkertijd waren er mensen die haar goedheid en zachtaardigheid roemden.

Agnès Sorel werd gehaat door de kroonprins, de toekomstige Lodewijk XI. Deze kroonprins was een naargeestige man. Met regelmaat rekende hij op een listige en achterbakse wijze af met personen die hem in de weg stonden. Eveneens spande hij samen met de vijanden van zijn vader omwille van directe macht. Aan het hof van Chinon maakte de dauphin het leven van Agnès Sorel zwaar door voortdurend getreiter. Daardoor verliet ze Chinon in 1449 met de koning. Ze verbleven vervolgens in Loches. In hetzelfde jaar werd ze voor de vierde keer zwanger. Toen Karel VII op veldtocht was in Normandië, ging ze naar hem toe om hem te vergezellen.  Na aankomst kreeg ze bloedingen en heftige pijn. Enkele dagen later stierf ze, op 9 februari 1450.

Karel VII liet haar gebalsemde lichaam bijzetten in de kerk van St-Ours te Loches. Het grafmonument is op onderstaande foto’s te zien. De kanunniken ter plaatse vonden het ongepast dat het stoffelijk overschot van Karel VII’s maîtresse zo nadrukkelijk in hun kerk aanwezig was. Toen Lodewijk XI aan de macht was vroegen ze hem of het graf met toebehoren verplaatst kon worden naar het kasteel. Lodewijk XI stemde daar mee in op voorwaarde dat alle schenkingen van Agnès Sorel aan de geestelijken eveneens werden teruggegeven. Het bezwaar van de kanunniken verstomde direct.

Over de dood van Agnès Sorel is veel gespeculeerd. Volgens geruchten was de kroonprins verantwoordelijk voor haar dood. In 1451 werd Jaques Coeur, een extreem rijke en machtige man, ten onrechte in verband gebracht met haar dood. Jaques Coeur had overigens een zeer goede relatie met Agnès Sorel. De dood van zijn machtige beschermvrouw werd hoogstwaarschijnlijk door zijn vijanden aangewend om met hem af te rekenen. Hij werd gevangen gezet en gemarteld, maar wist te ontsnappen naar Rome. In Bourges is het paleis van Jaques Coeur te bezichtigen. In deze mooie stad bevindt zich eveneens het dodenmasker van Agnès Sorel in hôtel Lallemant. (foto linksonder)

De stoffelijke resten van Agnès Sorel zijn in 2005 onderzocht. Daaruit blijkt dat zij door kwikvergiftiging om het leven is gekomen. Het staat echter niet vast dat ze vermoord is. Kwik werd namelijk ook gebruikt als medicijn. Zij leed aan een infectie die mogelijk met behulp van kwik werd bestreden. In dat geval is de dosering te groot geweest.

Wat te bezichtigen in Centre?

Agnès Sorel en Karel VII verbleven vaak in de kastelen van Chinon en Loches.  In beide kastelen resideerden ook andere wereldberoemde personen. Het kasteel van Chinon is grotendeels tot ruïne vervallen, maar door de geschiedenis toch een interessante locatie.

Het is mogelijk om een hotel te boeken in Chinon en Loches en vanuit deze steden de reis verder te zetten richting Bourges. Een andere optie is om Chinon en Loches te bezichtigen tijdens een dagtrip vanuit Tours of omgeving. Tours is een levendige stad met veel bezienswaardigheden in de omgeving (zie bezienswaardigheden Centre).

In Bourges is het dodenmasker van Agnès Sorel te zien in Hôtel Lallemant. Interessant is bovendien het paleis van Jacques Coeur, een goede vriend van haar. Het paleis geeft een goed beeld van het leef comfort van de allerrijksten in die tijd. Overigens is Jacques Coeur ook een zeer interessante historische persoonlijkheid. Bourges heeft bovendien een schitterende kathedraal en een mooi historisch centrum.

Boeken over Agnès Sorel

Deze themareis kan beter beleefd worden door van te voren een boek te lezen over Agnès Sorel. Je bent dan wel aangewezen op Engelse of Franse literatuur. Wanneer je selecteert op boeken bij Bol.com verschijnen er een aantal opties.

Reistijden

(zonder enige vorm van oponthoud)

Antwerpen-Chinon; 5 uur 50

Chinon-Loches; 54 minuten

Loches- Bourges; 1 uur 26

Tip 1;  Wie van Loches naar Bourges rijdt raden we aan om onderweg het kasteel van Valençay te bezichtigen.

Tip 2; Het Loire-dal staat bekend om haar kastelen. De allermooiste zijn eigenlijk lustpaleizen i.p.v. kastelen. Ze zijn gebouwd in de zestiende en de zeventiende eeuw. In die tijd waren de koningen rijker en machtiger dan in de tijd van Agnès Sorel. Het is interessant om de Romaanse donjon in Loches te bezichtigen en deze te vergelijken met de paleizen uit de eerste helft van de vijftiende eeuw (de tijd van Agnès Sorel). Vervolgens kan je een exemplaar uit de zestiende eeuw bezoeken (Chambord, Chenonceau, Villandry, Azay-Le-Rideau). Je ziet dan hoe gedurende de jaren verdedigingswerken ondergeschikt raken aan luxe en esthetiek.