De Koninklijke zoutziederij in Arc-et-Senans behoort tot de interessantste bezienswaardigheden van de Franche-Comté. Het betreft een zeldzaam en spraakmakend voorbeeld van industriële architectuur uit de 18de-eeuw. Claude Nicolas Ledoux (1736-1806) heeft bovendien een stad, Chaux genaamd, ontworpen rond de zoutziederij. De nabijgelegen bossen leverden brandhout voor de ketels met pekelnat.
De Koninklijke familie verdiende veel geld aan de verkoop van en belastingen op zout. In opdracht van Lodewijk XV en vervolgens Lodewijk XVI bouwde Ledoux de zoutziederij en een gedeelte van de stad Chaux. De uitvoering vond plaats tussen 1774 en 1779. De fabriek van Arc-et-Senans sloot in 1895. De geplande productie werd niet gehaald en nieuwe technieken maakten de ziederij achterhaald. In 1982 is de Koninklijke zoutziederij op de werelderfgoedlijst van UNESCO gezet.
Hierboven zie je het ontwerp van Ledoux. In deze tekening vormt de directeurswoning het centrum van Chaux. Aan weerszijden van de directeurswoning staan twee langgerekte fabrieksgebouwen (gradatiehuizen). De directie zetelde op de begane grond en op de eerste verdieping van de directeurswoning. Op de eerste verdieping was bovendien een ruimte die doordeweeks diende als overloop en waar op zondag een altaar werd geplaatst voor de kerkdienst. Op deze wijze werd de hiërarchische positie van de directeur nogmaals onderstreept. De opstelling was niet alleen een reflectie van een maatschappelijk zienswijze die erg ver van het gelijkheidsideaal staat. Praktische overwegingen speelden ook een belangrijke rol. Door gaten in de muren van de directeurswoning konden de arbeiders nauwlettend gevolgd worden. Zo wou men de arbeidsproductiviteit verhogen en diefstal van het toen kostbare zout voorkomen. In het souterrain van de directeurswoning werd het zout opgeslagen.
Slechts in het zuiden is het halfronde plein gerealiseerd. Deze binnenplaats was bestemd voor het lossen en opslaan van brandhout. Het gebouw dat nu als entrée en winkel dient was oorspronkelijk bestemt voor rechtspraak en als gevangenis. Ook de algemene oven, de wasplaats en huis van de wacht waren daar gevestigd. Het staat recht tegenover de directeurswoning. De overige gebouwen dienden als werkplaatsen, pakhuizen en arbeiderswoningen. De arbeiders deelden met het gezin één kamer. Meerdere gezinnen deelden één keuken.
De koninklijke zoutziederij van Arc-et-Senans is geïnspireerd door verhandelingen over de ideale stad. In dergelijke overleveringen, die teruggaan tot de oudheid, speelt geometrie een grote rol. Sinds Alberti (1404-1472) werd de cirkel en de bolvorm als volmaakt en goddelijk beschouwd. Invloed van Palladio (1508 Padua-1580 Vicenza) blijkt o.m. uit de door de Oudheid geïnspireerde zuilen en frontons. De daken verhouden zich daarentegen tot de lokale tradities.
Stereometrische vormen zijn richtinggevend in de ontwerpen van Ledoux en andere revolutionaire neoclassicistische architecten. Ledoux heeft in de koninklijke zoutziederij niet alleen het grondplan en de grote bouwlichamen ingepast binnen een geometrisch kader. Ook de schachten van zuilen zijn opgebouwd uit geometrische vormen. Iets soortgelijk gebeurt op diverse plaatsen in het muuroppervlak. Naar voren wijkende steenblokken steken af tegen de vlakke gedeelten van de muur met een decoratief effect als gevolg. De enige figuratieve versieringselementen bestaan uit ketels waaruit het pekelnat vloeit.
In het voormalige kuipersgebouw is nu het musée Ledoux gevestigd. Er zijn maquettes van visionaire projecten van Ledoux te zien. Gravures, foto’s en audiovisueel materiaal worden gebruikt om zijn oeuvre in beeld te brengen. Andere permanente tentoonstellingen hebben de productie van zout en het verleden van de Koninklijke zoutziederij als onderwerp. In de fabrieksgebouwen worden ’s zomers concerten, evenementen en tentoonstellingen georganiseerd. Meer informatie, openingstijden en afbeeldingen vind je op www.salineroyale.com